هنر گلدوزی
هنر گلدوزی چیست
هنر گلدوزی با دست.
برای دانستن تاریخچه گلدوزی در ایران می توان به موزه ها سر زد تا قدیمی‌ترین نمونه‌های گلدوزی‌شده? ایرانی را که متعلق به دوره سلجوقی است ببینیم.
گلدوزی در واقع هنر دوختن گلهای زیبا روی پارچه بوده.اما با گذر زمان کلدوزی به دو شیوه انجام شده:
اولین روش گلدوزی ماشینی و کامپیوتری است که در این روش بوسیله دستگاه طرحهای آماده زده میشه که قطعا ظرافت کار با دست را ندارند.
روش دوم گلدوزی با دست است که در این روش امکان ایجاد دوختهای سه بعدی هم وجود دارد که همین قابلیت این هنر را انقدر محبوب کرده است.
مقدمه گلدوزی سنتی در ایران
گلدوزی سنتی در ایران، تاریخ طولانی و محبوبیت فراوانی نیز دارد. احتمالا در هر خانه‌ای یک نفر گلدوزی بلد است یا وسایل گلدوزی شده وجود دارد. همچنین امروزه لباس، کیف و پارچه و… را با رنگ و گلدوزی ترکیب می‌کنند و به جذابیت آن‌ها اضافه می‌کنند. آیا می‌دانید هنر گلدوزی به چه زمانی برمی‌گردد؟ آیا تاکنون به نقش و طرح پارچه‌های گلدوزی توجه کرده‌اید و می‌دانید هر کدام نمادی از چیست؟ آیا می‌دانید چند نوع گلدوزی و سوزندوزی در ایران وجود دارد؟
اگر تا امروز تصور می‌کردید که همه گلدوزی‌ها به یک سبک است و اگر تاکنون به تاریخچه گلدوزی فکر نکرده‌اید و اطلاعات زیادی درباره گلدوزی ندارید، در این متن به طور کامل درباره این هنر زیبا صحبت کرده‌ایم؛ پس خواندن این متن را از دست ندهید و با دنیای شگفت‌انگیز گلدوزی در ایران و جهان آشنا شوید.
تصویر1
گلدوزی چیست؟
با تاریخچه گلدوزی سنتی در ایران آشنا شوید
هنر گلدوزی، تاریخ بسیار طولانی دارد و از زمان‌های گذشته نیز دوخت طرحهای مختلف بر روی لباس‌ها رونق داشته است. می‌توان شلوار و دامن‌هایی که با طرحهای مختلف گل یا هر نقش دیگری پوشانده شده بودند را در آثار به جا مانده از گذشته مشاهده کرد. اگر به تخت جمشید رفته‌اید، حتما متوجه طرح روی لباس‌های افراد حک شده بر دیوارهای سنگی آنجا شده‌اید.
بنابراین این یکی از دلایلی است که وجود گلدوزی در آن زمان را نشان می‌دهد. همچنین با مطالعه تاریخ، نمی‌توان علاقه اسکندر به هنر گلدوزی ایران را نادیده گرفت و حتی از طرحهای به جامانده در طاق بستان نیز می‌توان به متوجه کف‌پوش و پارچه‌های گلدوزی با طرحهای بسیار زیبا شد. در زمان صفویه، گلدوزی ایران به اوج خود رسید و محبوبیت فراوانی بین هنرمندان مناطق مختلف پیدا کرد.
گلدوزی در ایران و جهان
هنرمندان و طرفداران گلدوزی فقط در ایران نیستند، بلکه در همه جهان می‌توان پارچه‌های گلدوزی شده خاص را پیدا کرد. در ادامه به چند نمونه از این هنر فوق‌العاده خاص اشاره می‌کنیم:
هنر گلدوزی شیشه: این نوع گلدوزی ترکیبی از گلدوزی با نخ و آینه است. برخی اعتقاد دارند که نام گلدوزی شیشه از زبان فارسی گرفته شده است؛ ولی امروزه این هنر بیشتر در کشورهای هند، چین و افغانستان به چشم می‌خورد. پارچه‌های گلدوزی شده با شیشه فقط برای لباس کاربرد ندارند، بلکه شما می‌توانید برای تزئین خانه یا برای وسایل خانه مانند مبل، پرده، رومیزی، روتختی و… نیز از آن استفاده کنید. البته پارچه‌هایی که با شیشه گلدوزی شده‌اند نیز می‌توان در مناطق سیستان و بلوچستان ایران نیز پیدا کرد.
گلدوزی مکزیکی: هنر و فرهنگ مکزیک ترکیبی از گل و حیوانات است و به همین دلیل در گلدوزی مکزیکی نیز شاهد نقش‌های آن‌ها هستیم. بنابراین در بین طرحهای مختلف می‌توان طرح پر از رنگی که هنرمندان مکزیکی گلدوزی کرده‌اند را پیدا کرد.
گلدوزی ماراش: گلدوزی ماراش یا مرعشی برای کشور ارمنستان است و در بین دختران و بانوان آن کشور طرفدارهای بسیاری دارد. هنرمندان برای افزایش جذابیت و زیبایی پارچه‌های گلدوزی شده، آن‌ها را با جواهرات و سنگ ترکیب می‌کنند و به نقش‌های خاص می‌رسند. اگر می‌خواهید درباره نوع طرح و نقش گلدوزی ماراش بدانید، باید گفت که از پرندگان، نمادهای مذهبی و دینی و گیاهان الهام می‌گیرند.
گلدوزی سبک اسپانیایی: این نوع گلدوزی که در اروپا شهرت زیادی داشت به معنای گلدوزی با نخ طلایی بر روی پارچه‌های سیاه ابریشمی بود.
خانم‌های هنرمند در شهر و روستاهای ایران از جمله خراسان شمالی، خراسان رضوی و… به انجام دادن گلدوزی سنتی مشغول هستند و توانسته‌اند پارچه‌های گلدوزی شده را به کشورهای مختلفی در جهان ارسال کنند. همین موضوع توانسته است رونق خوبی به اقتصاد روستاها و همچنین شناخت مردم سراسر جهان با هنر ایرانیان باشد. علاوه بر گلدوزی سنتی در ایران، ما شاهد هنرمندهای جوان با طرح و نقش‌های مدرن نیز هستیم که آن‌ها نیز توانسته‌اند در دنیای پوشاک، خلاقیت بسیاری را ایجاد کنند.
طرحهای مختلف در گلدوزی
همانطور که در قسمت‌های گذشته نیز به آن اشاره شد، طرحهای گلدوزی در گذشته تحت تاثیر فرهنگ، مذهب و نماد هر منطقه بود. به همین دلیل می‌توان نقش طبیعت و حیوانات در پارچه‌های گلدوزی قدیمی مشاهده کرد و حتی رنگ‌های شاد یا آرام، با توجه به روحیه و فرهنگ هر منطقه انتخاب می‌شد. در اروپا نیز برخی از افراد نشان‌ها خانوادگی خود را بر روی پارچه گلدوزی می‌کردند. بنابراین برای مردم، هر کدام از نقش‌های گلدوزی نمادی از اعتقاداتی بود که با آن زندگی می‌کردند.
در ادامه به تحلیل برخی از نقش‌های ترکمنی می‌پردازیم:
در گلدوزی و سوزندوزی ترکمن، نقش قوچاق یا قوچوق که معنی و مفهوم شاخ قوچ است را مشاهده می‌کنیم. هنرمندان به دلیل اینکه قوچ نماد قدرت و نیرو بود، این طرح را گلدوزی می‌کردند.
طرح بعدی ساری ایچیان یا عقرب زرد است. مردم دشت قره قوم، نقش عقرب زرد را به دلیل دور شدن اتفاقات بد و شر انتخاب کرده بودند.
نقش جانوران بر روی لباس‌های ترکمن به دلایل مختلفی مانند دفع کردن اتفاقات بد و یا به دلیل عقاید مذهبی و اعتقادات خود به برخی از حیوانات آن را گلدوزی و سوزندوزی می‌کردند.
برخی دیگر به علت وجود عنکبوت در زندگی روزانه خود، از طرح آن را در پارچه می‌کشیدند.
طرح چهار چشم بر روی پارچه را به دلیل محافظت از خود و چشم نظر سوزندوزی می‌کردند.
به دلیل حضور خانم‌های ترکمن در جنگ‌ها، حضور ابزارهای جنگی را می‌توان در زیورآلات و در طرحهای گلدوزی پارچه‌ها نیز مشاهده کرد.
طرح باغ که نماد کشاورزی و یکجا نشینی بوده است.
طرحهای بسیار دیگری نیز مانند: یافرق یا برگ، شلپه نقش یا آویز، طرح اوی که مانند کلاه است و… نیز بر روی لباس، شال و شلوار سوزندوزی می‌شود.
انواع سوزندوزی یا گلدوزی سنتی در ایران
همانطور که می‌دانید هنر سوزندوزی نوعی گلدوزی است و در این قسمت با انواع مختلف سوزن دوزی در ایران آشنا خواهید شد:
گروه اول شامل بخارا دوزی، پته‌دوزی، خامه‌دوزی می‌شوند. نوع دوخت و گلدوزی در این گروه به این صورت است که بعد از دوخت، پارچه مشخص نمی‌شود.
گروه دوم عبارت است از پولک و منجوق دوزی، گلابتوندوزی، سلسله‌دوزی مخصوص کرمان است. در این نوع دوخت، بعد از گلدوزی بخشی از پارچه توسط نخ پوشانده شده است.
گروه سوم شامل سکمه‌دوزی و شبکه‌دوزی است و می‌توان اوج هنر را در این گروه مشاهده کرد.
انواع گلدوزی و سوزندوزی رایج در ایران
گلدوزی سنتی در ایران شامل هنرهای دوخت متنوعی است که هر کدام با یکدیگر تفاوت دارند. برخی از سوزن‌دوزی‌ها عبارت است از پیله‌‌دوزی، کمند‌‌دوزی، سرمه‌‌دوزی، بلوچ‌‌دوزی، شماره‌‌دوزی، منجوق‌‌دوزی، نقده دوزی، ده یک‌‌دوزی، ابریشم‌‌دوزی، گلابتوندوزی، پولک‌‌دوزی و سایر هنرها است. شما می‌توانید برای از یاد نرفتن سوزندوزی ایرانی، در مسیر یادگیری و فعالیت در این راستا حرکت کنید و یا از هنرمندان ایرانی حمایت کنید تا نسل‌های آینده نیز با هنر گلدوزی و سوزندوزی آشنا باشند.
پرده سوزندوزی، هنر مردم خراسان
هنر سوزندوزی نمادی از توجه گذشتگان به محیط اطراف خود و همچنین اهمیت به زیبایی و هنر بوده است. سوزندوزی در خراسان به هنری پر از مفهوم و عشق تبدیل شده است و طرحهای فوق‌العاده‌ای را با خیال و هنر و معنا ترکیب می‌کنند. می‌توان سوزن دوزی خراسان را بر روی پرده، لحاف، لباس، سجاده، جلد پارچه‌ای قرآن و پارچه‌های دیگر مشاهده کرد. پژوهش‌های بسیاری در زمینه پرده سوزندوزی خراسان شده است و هر کدام از این مقالات سعی در نشان دادن مفهوم و زیبایی این هنر کرده است.
از جمله کارهایی که می‌توان برای این هنر بسیار زیبا انجام داد، مطالعه و تحقیق و همچنین دقت در طرحهای گلدوزی شده بر پارچه‌ها است. تاکید به آشنایی با گلدوزی سنتی در ایران این است که افراد هنرمند را بشناسید تا جهان نیز با هنر خانم‌هایی که در منطقه‌های مختلف ایران به گلدوزی و سوزندوزی مشغول هستند، آشنا شود.
با هنر بخارا دوزی آشنا شوید
هنر بخارا دوزی یک نوع هنر رودوزی است و دلیل انتخاب نام آن این است که در شهر بخارا، ابریشم و پنبه فراوان است و به همین دلیل هنرمندان تصمیم گرفتند که شیوه‌ای را اجرا کنند که به آن بخارا دوزی گفتند. در بخارا دوزی، آنقدر توسط نخ مخصوص دوخت انجام می‌شود که پارچه زیر آن به راحتی قابل مشاهده نیست. نمی‌توان به صورت قطعی زمان آغاز بخارا دوزی در ایران را مشخص کرد؛ اما برخی از نشانه‌ها در تاریخ مشخص می‌کنند که این هنر در زمان سلجوقیان رونق خوبی داشته است و در دوران ایلخانی و تیموری به اوج خود رسیده است و همچنین در زمان صفویه نیز شاهد رونق و رشد خوبی در بخارا دوزی بوده‌ایم.
نقش‌های بخارا دوزی بر روی پارچه
برخی از نقش‌هایی که با بخارا دوزی بر روی پارچه ایجاد می‌شود، شامل: انواع گلهای مختل مانند گل انار، گل میخک، نقش هندسی، گل و بته، برگ‌های مختلف، ترنج و طرحهای دیگر بوده است. رنگ‌هایی که در این هنر استفاده می‌شود نیز شامل: سفید، قهوه‌ای، نارنجی، سبز یشمی، قرمز شرابی، زرد و… است. تعدادی از زیباترین پارچه‌های بخارا دوزی را می‌توان در موزه‌های معروف مانند لوور، موزه پاریس و موزه‌های مهم کشورهای جهان پیدا کرد. اگر به این کشورها سفر کردید، حتما به موزه بروید و این آثار جذاب و سرشار از احساس را مشاهده کنید.
پارچه‌های مخصوص گلدوزی
یکی از عوامل تاثیرگذار بر زیبایی طرح، نوع پارچه‌ای است که برای گلدوزی انتخاب می‌شود.
پارچه گونی : اگر در گلدوزی حرفه‌ای هستید، این پارچه مناسب شماست.
پارچه کتان: یکی از پارچه‌های قدیمی موجود در جهان است و به طرح گلدوزی شما یک حس خاصی می‌دهد.
تور: برای افرادی که به یک پارچه با طرح منظم نیاز دارند، مناسب است.
شانتون: استفاده از این پارچه باعث برجسته شدن طرح گلدوزی می‌شود.
لینن: اگر به دنبال گلدوزی بر روی لباس برای فصل گرم هستید، این پارچه را انتخاب کنید.
متقال: این نوع پارچه بسیار مقاوم است و گلدوزی بر روی آن راحت است.
نخ پنبه: پارچه با جنس نخ پنبه به محیط زیست آسیبی نمی‌زند و طرح گلدوزی زیبایی نیز بر روی آن می‌توان دوخت.
الیاف طبیعی: انتخاب خوبی برای داشتن لباسی گلدوزی شده برای همه سال است.
گلدوزی سنتی در ایران و صنعت گردشگری
اگر به گلدوزی و انواع پارچه‌های گلدوزی شده علاقه دارید و حتی اگر تاکنون با این هنر آشنا نبودید، بهتر است این متن نوشته شده را با دقت بخوانید. فراموش کردن هنر گذشته باعث می‌شود بخشی از فرهنگ یک کشور از بین برود و همچنین بخشی از هنرمندانی که در این زمینه فعالیت می‌کنند؛ اما ما آن‌ها را نادیده می‌گیریم نیز ناامید می‌شوند و ضرر بسیاری به صنعت گردشگری نیز خواهد خورد. همانطور که می‌دانید اگر یک روستا در زمینه گلدوزی فعال باشد و بتواند پارچه‌هایی با طرحهای زیبا بدوزد، تعداد توریست و مسافرانی که آن منطقه را برای گردش و مسافرت انتخاب می‌کنند، بیشتر می‌شود.