هنر سلجوقی
در دوره سلجوقی به سبب آرامش و رونق بازرگانی شهر و شهرنشینی گسترش یافت.
پایتخت های سلجوقیان شهرهای ری، نیشابور و اصفهان بود.
معماری در دوره سلجوقی به اوج شکوفایی رسید.
در دوره سلجوقی ابتکار ایرانیان در ساختن مساجد بود. حیاط و چهار ایوان اطراف آن معمول گردید.
در ساختن انواع گنبدها، برج ها و مناره ها، کاروانسراها و مدارس نیز الگوهای جدیدی در معماری به کار گرفته شد.
در قرن پنجم تا هفتم هجری، آجرکاری و کاشی کاری در بناها به اوج زیبایی و شکوفایی رسید.
نمونه هایی از جلوه های مهم هنر دوره سلجوقی:
ساختن ظروف سفالین لعاب دار، بدون لعاب و ظروف زرین فام یا طلایی با نقش و نگار های مختلف
هنرهای ایرانی در دوره سلجوقی :
- فلزکاری
- خوشنویسی
- تذهیب
- ساختن جلد کتاب از چرم و نقش انداختن بر روی آن
اهمیت سلسله سلجوقیان در میان سه ترک تبار:
سلسله سلجوقیان به سبب تاثیری که در تحولات ایران و سایر سرزمین های اسلامی داشت و همچنین به دلیل وسعت قلمروشان، اهمیت بیشتری داشتند.
سلجوقیان تمایلات حکومت خود را چگونه پایه گذاری کردند؟
سلجوقیان تشکیلات اداری و حکومتی خود را بر اساس تشکیلاتی که از سامانیان و غزنویان به جای مانده بود، پایه گذاری کردند.
البته تشکیلات آن دوره ها نیز برگرفته از نظام اداری و حکومتی ایران باستان بود و در هر دوره تغییراتی نیز در آن پدید می آمد.
در رأس حکومت سلجوقی سلطان قرار داشت.
در آن دوره، خلیفه عباسی بیشتر ریاست معنوی و دینی داشت و قدرت سیاسی و نظامی در اختیار سلاطین بود.
در دوره سلجوقیان، سلاطین برای مشروعیت بخشیدن به حکومت خود سعی می کردند، خود را مطیع و پشتیبان دستگاه خلافت نشان دهند.
سلجوقیان در بکارگیرى گنبد دو پوسته سعى زیادى داشتند و نوع جدیدى از پایه را براى آن در نظر گرفتند. علت بوجود آمدن گنبد دو پوسته، فضاى داخلى و قالب خارجى بود. گنبد داخلى نیمکرهاى بود ولى گنبد بیرونى به شکل بیضى نسبتاً نوک تیزى اجرا مىشد. نمونه? چشمگیر در این مورد گنبد مسجد جامع اصفهان است.
بناى مدرسه از جمله بناهاى مذهبى این دوران بود. مدرسه در سرتاسر امپراتورى سلجوقى گستریش پیدا کرد و داراى ویژگىهایى گشت از جمله صحن چهار ایوانى که ریشه ایرانى داشت. از معروفترین مدارس، مدرسه نظامیه بغداد بود و نیز در اصفهان، نیشابور، بلخ، بصره و. ... از دیگر بناهاى مذهبى بناهاى آرامگاهى بودند که در این دوران ساخته شدند.
معمارى غیرمذهبى نیز همدوش معمارى مذهبى بکار مىرفت. معمارى غیرمذهبى رایج در دوره? سلجوقیان کاروانسراست که داراى صحن بزرگ و چهار ایوان است.
دوره? سلجوقى دوره? توازن و تعادل معمارى ایرانى بود که از تجارب پیشین بهره مىگرفت و الگوهاى تازهاى براى آینده ایجاد مىکرد.
در اواخر عهد سلجوقى ترئینات گچبرى و رنگ اهمیت زیادى یافت. کاشى لعابدار فیروزهاى در تزئین معمارى بکار گرفته شد.
از ویژگىهاى این دوران در معمارى استفاده از آجر بود. آجرهاى عالى با جایگیرى ظریف و شکلگیرى هندسى نقوش برطبق سبکى دقیق، ویژگىهاى تزئینى بنا را جلوهگر مىساخت. این امر با توانایى و قدرت تکنیکى اعجابآورى اجرا مىشد.
از مساجد ایران در این دوران مىتوان به مسجد جامع اصفهان، مسجد جامع اردستان، مسجد جامع گلپایگان، مسجد جامع قزوین و از مدارس، مدرسه? خارجرد را نام برد. از بناهاى غیرمذهبى که بیشتر کاروانسرا هستند مىتوان رباط شرف، رباط انوشیروان، رباط ملک (سمرقند بخارا) و از برجها و مقابر این دوره که به شکل تپه ساخته شدهاند، و دو طبقه بودهآند، مقابر دایره شکل سه گنبد در ارومیه و برج مدور مراغه و از مقابر نقشه ترکدار، مقبره? پیر، گنبد سرخ و گنبد علویان و از مقابر چند ضلعی، گنبد على در ابرقو، گنبد کبود در مراغه و از برجها، برج دماوند، برج غربى و شرقى خرقان و برج مهماندوست را نام برد.
انواع متنوعى از سفالینهها کمى پس از روى کار آمدن سلجوقیان در ایران ظاهر شد. مراکز عمده? آن در ایران شهر رى و کاشان بود. ویژگى این سفالینهها استفاده از خمیر سفید بود، که عملاً کاربرد لعاب را منتفى مىکرد. در این دوره بود که سفالینهها چند رنگ چینى تولید شدند.
برخى ظروف که در حدود قرن ششم هجرى تولید شد، مشبککارى ترئین یافته بود و شبکهها با لعاب شفاف پرشده بودند. در اواسط همان قرن لعابکارى رنگى بوجود آمد که معمولاً بهرنگ فیروزهاى یا آبى تیره بود.
سفالینههاى زرینفام نیز در خلال قرن ششم بوجود آمدند. نمونههاى نخستین آن، ریشه در مصر و بینالنهرین داشت و در ایران از پیشرفت و تحول کافى برخوردار شد.
نقشپردازى سفالینهها در شهر روى و کاشان باهم متفاوت بود. در رى زمینه زرینفام بود و پیکرهها با تزئین گیاهان مارپیچ احاطه مىشدند و سرانجام پیکرهها به نقشهاى کوچک تنیده در نقشهاى گیاهى تبدیل شدند. در کاشان پیکرههاى انسانى اغلب در برابر یک منظره قرار مىگرفتند. گاه پیکره و بعدها دو پیکره نشسته بکار مىرفت که در حال صحبت باهم بودند. در بینالنهرین ظروفى تولید مىشد که تزئین برجسته داشتو با اسلیمىهاى سلجوقى مزین شده بود. این ظروف خشنتر از ظروف ایرانى بود.
در اواخر قرن ششم سفالینههاى زیباى مینایى تولید شد. این ظروف در شهرهاى کاشان، رى و احتمالاً ساوه تولید مىشدند که داراى تزئیناتى شبیه ظروف زرینفام کاشان بودند. گاه هم وقایع شاهنامه و صحنههاى نبرد در ترکیببندىهاى کوچک ارائه مىشد.
در سالهاى آخرین قرن ششم، پیشرفت تکنیکى قابل توجه بود و اولین نمونههاى سفالینه? لاجوردى تولیدشد.
در دوره? سلجوقی، هنر و فن فلزکارى نیز به شکوفایى و توسعه ویژهاى دست یافت. از فلزات بکار رفته در قرنهاى پنج و شش مفرغ بود که آنرا قالبریزى و کندهکارى مىکردند و گاه با نقره و مس خاتمکارى و یا مشبککارى مىکردهاند و حتى گاه میناکارى هم انجام مىشده است. در تعداد بىشمارى از اشیاء آن دوران از قالبها و الگوها